Ο εθνικισμός σαν φετίχ

“Το ουσιαστικό πρόβλημα είναι οτι οι άνθρωποι έξω από τη χώρα των Βάσκων δεν καταλαβαίνουν, γενικά, το βασκικό πρόβλημα. Γι’ αυτό το λόγο, κάθε φορά που πιάναμε επαφή με ανθρώπους από την Μαδρίτη ή τη Βαρκελώνη, το πράγμα σταματούσε εκεί. Μόλις αρχίζαμε τη συζήτηση, δεν καταλαβαινόμασταν πια. Το ζήτημα της ένοπλης πάλης, για παράδειγμα, δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο γι’ αυτούς. Κι όταν φτάνουμε στο εθνικό ζήτημα, βλέπουν το πράγμα με έναν τρόπο τελείως διαφορετικό από μας. Το βλέπουν από τη σκοπιά της ισπανικής μπουρζουαζίας, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι ο βάσκικος λαός υφίσταται μια ιδιαίτερη καταπίεση”.

Από το βιβλίο, Επιχείρηση “Δράκος”: Πώς και γιατί η ΕΤΑ εκτέλεσε τον πρωθυπουργό Καρέρο Μπλάνκο

Ανέκαθεν μου ήταν δύσκολο να καταλάβω τι είναι αυτό που κάνει τους Καταλανούς να πιστεύουν ότι μπορούν να αποκτήσουν τόσο εύκολα, εκείνο που οι Βάσκοι έχουν χύσει ποταμούς αίματος εδώ και δεκαετίες για να το πετύχουν, χωρίς ωστόσο να μπορέσουν να εξαναγκάσουν το ισπανικό κράτος σε υποχώρηση. Η πεποίθηση των Καταλανών ότι μπορούν να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους κάνοντας χρήση “νόμιμων” μέσων, φανερώνει τόσο την πολιτική αφέλεια των αποσχιστικών τάσεων, όσο και το αντιδραστικό περιεχόμενο του Καταλάνικου εθνικισμού. Η ανομολόγητη βεβαιότητα που βρίσκεται πίσω από τις τελευταίες ενέργειες της πολιτικής ελίτ της Καταλονίας, είναι ότι η Ισπανία είναι μια “δημοκρατία” και ότι σε ένα “δημοκρατικό” καθεστώς, οποιαδήποτε πολιτική απόφαση αποτελεί προϊόν εκλογικών ή δημοψηφισματικών διαδικασιών, μέσω των οποίων εκδηλώνεται η βούληση της πλειοψηφίας, οφείλει να γίνει σεβαστή και να αποτελέσει την αφετηρία για τη δρομολόγηση πολιτικών εξελίξεων. Η φαντασίωση αυτή συνιστά τον υπέρτατο θρίαμβο του ετερόνομου φαντασιακού της αντιπροσωπευτικής “δημοκρατίας”, μιας και διαφαίνεται πολύ καθαρά ότι τα ίδια τα ετεροκαθοριζόμενα κοινωνικά στρώματα διακατέχονται από μια διαστρεβλωμένη πίστη στο καθεστώς που αναπαράγει τη θεσμοποιημένη υποτέλεια τους και αποδίδουν σε αυτό μια διάσταση εθελοντισμού και αμοιβαιότητας που δεν υφίσταται στις ετερόνομες ιεραρχικές δομές. Όλες οι κυβερνήσεις χωρίς εξαίρεση, διατείνονται πως υπηρετούν και δεν εξουσιάζουν και ισχυρίζονται πάντοτε ότι κυβερνούν με τη συγκατάθεση των υπηκόων τους. Έτσι, η ιστορική στιγμή κατά την οποία ο κυβερνώμενος πείθεται πως είναι ελεύθερος και δεν αντιλαμβάνεται πλέον την έλλειψη της ελευθερίας του, αποτελεί την κορύφωση της ηγεμονίας της θεσμοποιημένης ετερονομίας, αλλά παράλληλα και το υλικό όριο της. Κι αυτό συμβαίνει διότι μόλις ο κυβερνώμενος ξεκινήσει να συμπεριφέρεται σαν αυτόνομο υποκείμενο που δεν υπάγεται σε κανέναν εξωτερικό περιορισμό, η ενεργεια του αυτή αυτόματα προκαλεί την αντίδραση της εξουσίας και την ανάγκη για εκ νέου επιβολή της.

Να υποθέσουμε ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες που έχουν καταστρώσει τη στρατηγική πίσω από την εκστρατεία για την αυτοδιάθεση της Καταλονίας θεωρούν ότι οι Βάσκοι δεν μπόρεσαν να αποσχιστούν από την Ισπανία επειδή δεν το ζήτησαν ευγενικά; Ίσως πάλι το είδος της ανεξαρτησίας για το οποίο μάχονταν οι Βάσκοι δεν είναι το ίδιο με αυτό που επιδιώκει η Καταλανική νέα μπουρζουαζία. Εκείνο πάντως που πρέπει να θεωρεί κανείς σίγουρο είναι πως η δημόσια συζήτηση περί “νομιμότητας” ή όχι του δημοψηφίσματος που προκήρυξε η περιφερειακή κυβέρνηση, προϋποθέτει ότι το ισπανικό κράτος συνιστά πράγματι μια “εθελοντική” ένωση που θα ζήλευε ακόμα κι ο Μπακούνιν, κι από την οποία μπορεί κανείς να αποχωρήσει ή να προσχωρήσει κατά βούληση. Συνεπάγεται επίσης το εξαιρετικά απίθανο ενδεχόμενο το ίδιο το ισπανικό κράτος να έχει θεσπίσει τα νομοθετικά και συνταγματικά μέσα για την υπονόμευση της κυριαρχίας του και την αυτοδιάλυση του. Ωστόσο, η “κρίση” έχει τον τρόπο να διυλίζει τις έννοιες και να ξεδιαλύνει τα νοήματα, εφόσον συνεπάγεται τη γενική αναδιάρθρωση των υλικών όρων ζωής μέσα από τους οποίους αναπαράγεται το ετερόνομο κοινωνικό παράδειγμα του συστήματος της οικονομίας της αγοράς. Ακόμη κι αν διαρκέσει για διακόσια χρόνια, η αποικιοκρατία δεν αλλάζει στον πυρήνα της και δεν αργεί να δείξει το αποτρόπαιο πρόσωπο της, μόλις οι υποτελείς λαοί εκδηλώσουν την παραμικρή διάθεση να αντισταθούν στην κυριαρχία της.

Όπως και με το Κράτος, η παθητική αποδοχή και ο καθαγιασμός μέσα από τη δύναμη της συνήθειας, είναι εκείνα τα στοιχεία που εγγυώνται την μακροημέρευση των ετερόνομων καθεστώτων. Με την βίαιη αναδιάρθρωση του συστήματος σε πλανητικό επίπεδο, οι παλιές πληγές ανάμεσα στην Καταλονία και το Ισπανικό κράτος άνοιξαν και πάλι. Αλλά ας μην φανταστεί κάποιος ότι υπάρχει οποιαδήποτε ομοιότητα ανάμεσα στον Καταλανικό εθνικισμό και το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της χώρας των Βάσκων. Ως μια από τις πιο εύπορες περιοχές της Ισπανίας, η Καταλονία κλήθηκε να χρηματοδοτήσει με τις εισφορές της τα δημοσιονομικά ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της διάσωσης του τραπεζικού συστήματος στις χώρες της οικονομικής ημιπεριφέρειας της ΕΕ. Παράλληλα, οι δημόσιες επενδύσεις στις υποδομές και τις υπηρεσίες της περιφέρειας μειώθηκαν δραματικά λόγω των προγραμμάτων λιτότητας που επιβλήθηκαν από το ευρωπαϊκό διευθυντήριο.ⁱ Οι Καταλανοί νεομπουρζουάδες ξαναθυμήθηκαν το φλογερό πάθος τους για την Καταλανική εθνική ταυτότητα, μέσα στην αγανάκτηση τους για τη διαφθορά και την ανικανότητα της ισπανικής πολιτικής ελίτ και για τα δυσανάλογα φορολογικά βάρη που υποχρεώθηκαν να σηκώσουν από την κρίση και μετά. Από αυτή την άποψη, μόνο τυχαίο δεν είναι που η εκστρατεία για αυτοδιάθεση έχει τόσο μεγάλη απήχηση στα ανώτερα και μεσαία στρώματα των πόλεων, καθώς και μεταξύ της κοινωνικής τάξης των επιχειρηματιών της περιοχής. Ούτε βέβαια μπορεί να εξηγηθεί σαν σύμπτωση η εμπιστοσύνη που φαίνεται να επιδεικνύει το εθνικιστικό κόμμα της Καταλονίας προς το θεσμικό πλαίσιο και τις τυπικές διαδικασίες της αντιπροσωπευτικής “δημκρατίας”. Οι σφαίρες και ο δυναμίτης, η οργανωμένη πολιτική ανυπακοή και οι χαοτικές μαζικές συγκρούσεις της Kale Borroka, αντανακλούσαν το ριζοσπαστικό περιεχόμενο του Βασκικού εθνικισμού, τις κοινωνικές ανατροπές που ήθελε να επιφέρει και τον αντισυστημικό τρόπο με τον οποίο κατανοούσε το αίτημα της αυτοδιάθεσης. Από την άλλη, η αφελής προσέγγιση των εθνικιστών της Καταλονίας, η εμμονή στη χρήση αποκλειστικά νόμιμων μέσων, καθώς και οι καλοπροαίρετες φιλειρηνικές πορείες των οπαδών της ανεξαρτησίας, δείχνουν καθαρά πως οι Καταλανοί νεομπουρζουάδες αντιλαμβάνονται το ζήτημα σαν μια απλή αλλαγή νομικού καθεστώτος. Μια “πολιτισμένη” μετάβαση σε ένα πανομοιότυπο καθεστώς με το προηγούμενο, που μπορεί να διευθετηθεί ακόμα και μέσα από την “ευγενική” μεσολάβηση της ΕΕ. ⁱⁱ

Εξυπακούεται ότι υποστηρίζουμε το δικαίωμα του κάθε λαού στον αυτοκαθορισμό. Μολαταύτα, θεωρούμε ότι είναι υποχρέωση μας να βροντοφωνάξουμε ότι καμία σημαντική αλλαγή δεν πρόκειται να επέλθει στις κοινωνικές συνθήκες της ζωής των υποτελών στρωμάτων της Καταλονίας, εφόσον το κίνημα υπέρ της ανεξαρτησίας κατορθώσει με κάποιον τρόπο να επικρατήσει. Όπως έχει γράψει και ο Λ. Φαν Ντερ Βαλτ, “Είμαστε [οι αναρχικοί] αντίθετοι με την κρατική καταστολή των αντιμπεριαλιστικών κινημάτων, όπως επίσης απορρίπτουμε το δικαίωμα του κράτους να αποφασίζει τι συνιστά νόμιμη διαμαρτυρία και τι όχι. Παρ’ όλα αυτά, δεν πρόκειται για απελευθέρωση, αν το μόνο πράγμα που αλλάζει είναι το χρώμα ή η γλώσσα της τάξης των καπιταλιστών”.ⁱⁱⁱ

iLetter from Barcelona: Inside the battle for Catalan independence, https://www.newstatesman.com/politics/2014/11/letter-barcelona-inside-battle-catalan-independence.

iiΜεσολάβηση ζητάει τώρα ο Καταλανός πρόεδρος, http://www.documentonews.gr/article/mesolabhsh-zhtaei-twra-o-katalanos-proedros.

iiiL. Van der Walt, Towards a history of anarchist anti-imperialism, https://theanarchistlibrary.org/library/lucien-van-der-walt-towards-a-history-of-anarchist-anti-imperialism.